آیه روزه

آیه صوم
مشخصات آیه
نام آیه	صوم
واقع در سوره	بقره
شماره آیه	۱۸۳
جزء	۲
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مدینه
موضوع	فقهی
سایر	احکام شرعی

آیه روزه (سوره بقره: ۱۸۳) به وجوب روزه بر مؤمنان اشاره دارد. مفسران معتقدند وجوب روزه تنها به مؤمنان اختصاص ندارد و شامل همه کسانی می‌شود که اسلام را پذیرفته‌اند، هرچند از ایمان قوی برخوردار نباشند. در این آیه به وجوب روزه در شریعت‌های قبل از اسلام نیز اشاره شده و تقوا از فواید روزه معرفی شده است.

متن و ترجمه

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(۱۸۳)

اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد.

وجوب روزه بر مؤمنان

آیه ۱۸۳ سوره بقره درباره وجوب روزه به‌عنوان یکی از دستورهای شریعت اسلام است. به‌گفته ابوحیان اندلسی (متوفی ۷۴۵ق) در تفسیر بحر المحیط، آیات قبلی سوره بقره، سه مورد از ارکان اسلام یعنی ایمان، نماز و زکات را تشریع کرده و در این آیه چهارمین رکن یعنی روزه بیان شده است. علامه طباطبایی این آیه را به همراه دو آیه بعدی -که از لحاظ معنا به هم ارتباط دارند- درصدد تشریع وجوب روزه در ماه رمضان می‌داند.

مفسران وجوب روزه را در این آیه تنها مختص مومنان نمی‌دانند؛ بلکه شامل همه کسانی می‌دانند که دین اسلام را پذیرفته‌اند، اگرچه از ایمان قوی برخوردار نباشند. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که این حکم شامل همه گمراهان، منافقان و هرکسی که اسلام را پذیرفته نیز می‌شود. علامه طباطبایی استفاده از عبارت «ای کسانی که ایمان آورده‌اید» را در این آیه، توجه دادن مردم به صفت ایمان‌شان دانسته تا احکامی را که از جانب پروردگارشان می‌آید بپذیرند.

به‌گفته ناصر مکارم شیرازی، با توجه به اینکه روزه با مشقت و سختی همراه است، در این آیه، تعبیراتی به کار رفته که روح انسان را برای پذیرش آن آماده سازد و بر همین اساس است که امام صادق(ع) می‌فرماید: لذت خطابِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا به‌گونه‌ای است که سختی این عبادت را از بین می‌برد.

وجوب روزه در شریعت‌های قبل از اسلام

وجوب روزه بر پیروان شریعت‌های قبل از اسلام نیز در آیه تصریح شده است. در این که منظور از پیروان شرایع قبل چه کسانی هستند و روزه به چه شکلی بر آن‌ها مقرر شد، اقوال مختلفی ارائه شده است. شیخ طوسی به سه قول اشاره می‌کند: برخی گفته‌اند روزه همانند مسلمانان در چند روز بر آنها مقرر شده بود. برخی بر این باورند که مراد از امت قبلی نصارا هستند که روزه ماه رمضان بر آنها هم مقرر شده بود. عده‌ای نیز به تفاوت در مدت زمان روزه‌داری بین مسلمانان و امت‌های پیشین پرداخته‌اند.

علامه طباطبایی آیه را در مقام بیان کیفیت روزه در شرایع قبلی و کسانی که بر آنها روزه واجب شده بود، نمی‌داند؛ بلکه به نظر وی اشاره آیه به وجوب روزه برای پیراون شرایع قبلی، به دلیل آماده‌سازی ذهنی مسلمانان برای قبول تشریع روزه و سخت نپنداشتن آن است. وی ادامه می‌دهد که وجوب روزه در تورات و انجیل‌های موجود یافت نمی‌شود هرچند از روزه در این کتاب‌ها مدح شده است و برخی از یهودیان و مسیحیان به شکل‌های متفاوتی از مسلمانان روزه می‌گیرند. علامه طباطبایی در آخر به داستان روزه زکریا و روزه مریم در قرآن اشاره می‌کند که متفاوت با روزه مسلمانان است.

رابطه روزه و تقوا

علامه طباطبایی معتقد است طبق تعلیمات قرآن آثار اطاعت و نافرمانی به خود انسان برمی‌گردد و در خصوص روزه نیز بازگشت آثار آن که در آخرین جمله آیه «باشد كه پرهيزگارى كنيد»، بیان گردیده است.مکارم شیرازی نیز فلسفه وجوب روزه را جمله پایانی آیه صوم یعنی عبارت «باشد كه پرهيزگارى كنيد»، می‌داند و معتقد است روزه عامل موثری برای پرورش تقوا و پرهیزگاری است.

پانویس

↑ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۷۷.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.
↑ رک: شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵، طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۴۹۰، بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۵.
↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۷۸.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۴.
↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۳ـ۶۲۴.

منابع

ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، المطبعه العلمیه، ۱۳۸۰ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.

[1] ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۷۷.

[2] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.

[3] رک: شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵، طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۴۹۰، بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۵.

[4] عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۷۸.

[5] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.

[6] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۴.

[7] شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵.

[8] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.

[9] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷.

[10] طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸.

[11] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۳ـ۶۲۴.

آیات نام‌دار قرآن
اعتقادی	آیه آمن الرسول • آیه اولی الامر • آیه اسراء • آیة الکرسی • آیه بیعت رضوان • آیه تطهیر • آیه ولایت • آیه خیر البریه • آیه استرجاع • آیه اکمال • آیه انذار • آیه مباهله • آیه امانت • آیه نور • آیه مودت • آیه حفظ • آیه مشیت • آیه فطرت • آیه میثاق • آیه صادقین • آیه ابتلای ابراهیم • آیه شراء • آیه اطعام • آیه برائت • آیه صلوات • آیه حکومت مستضعفین • آیه جاء الحق • آیه و ان یکاد • آیه نفس مطمئنه • آیه اهل الذکر • آیه تبلیغ • آیه لا تحزن • آیه وسیله • آیات تحدی • آیه استخلاف • آیه خلافت انسان • آیات مهدویت • آیه ود • آیه سأل سائل • آیه شفاء • آیه توبه • آیه توکل • آیه هادی • آیه تبدیل • آیه روح • آیه ملک • آیه سخره • آیه کتمان • آیه عز • آیه رکوب • آیه شهادت • آیه الحاق ذریه • آیه فائزون • آیه اعراف• آیه لا اکراه فی الدین • آیه سحر • آیه بیوت • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه نسخ • آیات برائت • آیه خاتمیت • آیه هجرت
فقهی	آیه اخلاص • آیه خمس • آیات تیمم • آیه حجاب • آیه وضو • آیات نشوز • آیه سیف • آیه وصیت • آیه قرض الحسنه • آیه روزه • آیه قصاص • آیه کتمان • آیه نفر • آیه تداین • آیه اولو الارحام • آیه محارم • آیه انفال • آیه حد سرقت • آیه قبله • آیه نسخ • آیه نماز جمعه • آیات ارث • آیه امانات • آیه اعتداء • آیه تهلکه • آیه امتحان • آیه ربا • آیه محاربه • آیه نفی سبیل • آیه قنطار • آیه جزیه • آیه ایلاء • آیه ظهار • آیه حج • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه تجارت • آیه حذر • آیه عده طلاق • آیه طلاق • آیه نجاست مشرکان • آیه متعه • آیه حرث • آیه حیض • آیه تربص• آیه قصر • آیه جزای فحشا • آیه اخراج • آیه زکات • آیه عدد • آیه الرجال قوامون علی النساء • آیه لعان • آیه جلباب • آیه غیبت • آیه قَذْف • آیه وجوب وفا • آیه کرامت • آیه تحریم • آیه فئ • آیه مجاهدون
اخلاقی	آیه اخوت • آیه اعتصام • آیه عز • آیه نجوا • آیات افک • آیه امن یجیب • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه دعوت • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه سلم • آیه تأسی • آیه تخییر • آیه استیذان • آیه کنز • آیه رکوب • آیه ایثار • آیه انفاق • آیه غیبت • آیه احسان به والدین • آیه اذن
متشابه	آیه مجیء
سایر	بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
وابسته	کن فیکون • ذکر یونسیه